Spinozaur (Spinosaurus) zwany też “kolczastym jaszczurem” to gad należący do rodziny spinozaurów/spinozaurydów (Spinosauridae). Żył na obecnych terenach Afryki Północnej od około 106 do 93,5 mln lat temu. Jego środowisko życia naukowcy określają jako wodno-lądowe. Na podstawie badań jednego z izotopów tlenu zawartego w zębach spinozaura stwierdzono, że przedstawiciele tego gatunku prowadzili tryb życia podobny do żółwi i krokodylomorfów (grupa archozaurów obejmująca krokodyle i wymarłe formy pokrewne). Także budowa szkieletu pozaczaszkowego oraz umiejscowienie nozdrzy są dowodami przemawiającymi za tezą o wodno-lądowym trybie życia spinozaurów. Spinozaury należą do rzędu dinozarów gadziomiedniczych.
Rekonstrukcja czaszki Spinozaura, fot. wikimedia.org
Opis i morfologia Spinozaurów
Znamy dwa gatunki spinozaurów:
- Spinosaurus aegyptiacus (jego skamieniałe szczątki odkrył Ernst Stromer w 1910 r.)
- oraz Spinosaurus maroccanus (szkielet odnalazł Dale Russel w 1996 r.).
Spinozaur był dinozaurem poruszającym się na czterech kończynach, ponieważ tylne były zbyt krótkie i nie równoważyłyby dużej głowy i długiej szyi. Ciężar jego ciała spoczywał na trzy- lub czteropalczastych stopach. Krótkie przednie łapy zakończone były dużymi zakrzywionymi szponami i mogły być pomocne podczas łowienia ryb. Charakterystyczny długi i wąski pysk z małymi otworkami na przodzie oraz szczęki podobne do szczęk krokodyla najprawdopodobniej ułatwiały spinozaurowi polowanie w wodzie – a polował na ryby zarówno brodząc w płytkiej wodzie, jak i pływając w głębszych zbiornikach, czy “przeczesując” swoim długim pyskiem zbiorniki z mętną wodą, np. bagna i mokradła. Długa, giętka i ruchoma szyja także ułatwiała polowanie.
Ponieważ znaleziono jedynie kilka fragmentów kości ogona, nie wiemy jak on wyglądał. Musiał jednak stanowić przeciwwagę dla łba i pomagać w utrzymaniu równowagi. Na łbie spinozaur miał krótki kostny grzebień, a na grzbiecie imponujący żagiel (mógł mieć nawet 2 m wysokości!) rozpięty na mocno przedłużonych wyrostkach kolczystych kręgów.
Jak wspomniano, długi, wąski i uzbrojony w szczęki pełne kołkowatych zębów pysk służył spinozaurowi do polowania na ryby.
Rekonstrukcja szkieletu spinozaura, fot. wikimedia.org
Do czego służył żagiel na grzbiecie?
Teorii jest kilka, m. in.
- do popisów przed rywalami lub partnerką: napływ krwi do naczyń mógł sprawić, że żagiel zmieniał kolor,
- do regulowania temperatury ciała: odwrócenie się od Słońca i ustawienie pod kątem 90° do chłodnego wiatru mogło skutecznie ochładzać krew przepływającą przez żagiel, a skierowanie żagla ku słońcu – nagrzewać,
- do magazynowania lipidów i substancji energetycznych (zwłaszcza przy dalekich wędrówkach lub w porze niedoboru pokarmu),
- do pomocy w łowieniu ryb przez zwiększanie powierzchni, którą spinozaur mógł blokować odpływ, uniemożliwiając ucieczkę ofiarom i je stłaczając, bądź do zacieniania powierzchni wody, co ułatwiało wypatrzenie zdobyczy,
- optycznie zwiększał jego rozmiary,
- mógł pełnić rolę płetwy grzbietowej zapobiegającej obracaniu się w wodzie.
Odkrycia
Pierwsze skamieniałości spinozaura zostały odkryte w Egipcie w 1912 r. i opisane w 1915 r. przez niemieckiego paleontologa Ernsta Stromera. Odkrycie Stromera określa się mianem holotytpu – okazu określonego gatunku zwierzęcia, uznanego przez badacza opisującego po raz pierwszy dany gatunek za okaz typowy.
Był to okaz bardzo niekompletny, wręcz szczątkowy, ale – paradoksalnie – najkompletniejszy odkryty szkielet spinozaura z jakim mieliśmy i mamy do czynienia. W skład odkrycia Stromera wchodziły: przednia część żuchwy, 2 kręgi szyjne, 11 innych kręgów, 5 żeber, 20 zębów i kilka innych, niewielkich kości. Wśród tych kości znajdowały się także kręgi będące częścią charakterystycznych wyrostków kolczystych, prawdopodobnie tworzących żagiel skórny na grzbiecie spinozaura.
Badacz nazwał odkrytego przez siebie dinozaura Spinosaurus aegyptiacus. Szkielet przechowywany był w Muzeum Paleontologicznym w Monachium. Niestety skamieniałości te nie przetrwały II Wojny Światowej – w 1944 r. Muzeum zostało zniszczone podczas alianckich nalotów. W 1996 r. Dale Russell, kanadyjski geolog i paleontolog, odnalazł w Maroku szczątki 5 kręgów uznanych za należące do spinozaura. Uznając, że odnalezione przez niego kości różnią się od holotypu Stromera, Russel nazwał zwierzę, którego kości odkrył Spinosaurus maroccanus.
Obecnie jego szczątki znajdują się w Canadian Museum of Nature w Kanadzie. Dwa lata później Russell odkrył kolejne skamieniałości kośćca spinozaura – te z kolei znajdują się w muzeum w Paryżu. Obok tych dwóch najsłynniejszych odkryć, badacze natrafiali na kopalne szczątki spinozaura także w 2002 i 2005 r., w którym opisano przednią część czaszki. W 2015 r. ukazał się artykuł dotyczący nowej rekonstrukcji tego dinozaura.
Rozmiary Spinozaura
Ze względu na niekompletność zachowanego materiału kopalnego, trudno dokładnie określić rozmiary spinozaurów. Naukowcy są zdania, że dorosły spinozaur mógł osiągać około 15 metrów długości i ważyć 4–5 ton. Szacuje się, że przy takich rozmiarach ciała, każda z przednich łap miała długość 2,4 metra. Jak w przypadku wielu innych gatunków dinozaurów szacunki masy i wielkości tych teropodów są jednak różne w zależności od tego, który zestaw kości bierze się pod uwagę podczas badań i szacunków.
Porównanie Spinozaura i człowieka, fot. wikimedia.org
Odżywianie
Przyjmuje się, że spinozaury żywiły się złowionymi przez siebie rybami. Istnieje teoria że spinozaur był niczym krokodyl – kiedy jakiś roślinożerca zbliżył się do wodopoju, spinozaur wyskakiwał, łapał go, wciągał pod wodę i tam dusił.
Te monstrualne drapieżniki polowały także na lądzie – na małe dinozaury oraz pterozaury. Nie gardziły padliną.
Ciekawostki
Zrekonstruowanego na podstawie dostępnej wiedzy spinozaura zobaczyć możemy w filmie Park Jurajski III. Scena spektakularnego pojedynku spinozaura z tyranozaurem jest naprawdę widowiskowa. Spinozaura widzimy też w serialu popularnonaukowym Prehistoryczne bestie, w odcinku Największy zabójca świata dinozaurów oraz w serialu dokumentalnym Planet Dinosaur.
“Kolczasty jaszczur” wystąpił również w grach Jurassic Park: Operation Genesis i Zoo Tycoon: Dinosaur Digs, w których także był dominującym drapieżcą. Oprócz rekonstrukcji, starających się wiarygodnie odtworzyć wygląd, środowisko i zachowanie zwierzęcia, spinozaur jest także tematem popularnych memów internetowych, w których porównywany bywa do… Godzilli.
