Dinozaury to niezwykła grupa gadów, która pomimo że wyginęła około 65 mln lat temu do dziś wzbudza niemałe emocje. Ich wygląd i życie fascynuje zarówno dzieci jak i dorosłych. Wiedzę na temat ich budowy naukowcy zdobywają dzięki odnalezionym kawałkom kości i szkieletów. Jednak musimy zdać sobie sprawę, że posiadana przez nas wiedza to tylko niewielki fragment życia tych gadów.
Najwięcej informacji zgromadzonych zostało na temat olbrzymich dinozaurów, ponieważ ich ogromne fragmenty kości przetrwały do naszych czasów. Do jednych z najbardziej poznanych dinozaurów należy Triceratops.
Opis i charakterystyka triceratopsa
Po raz pierwszy dinozaur triceratops został opisany w 1889 roku. Do dziś odkryto 47 fragmentów bądź całych czaszek. Znaleziska te przedstawiają zarówno młode jak i dojrzałe osobniki. Wiedza na temat ich życia i wyglądu jest dość rozległa, dzięki czemu wizerunek triceratopsa znany jest za pewne każdemu.
Triceratopsy żyły w epoce późnej kredy około 68-66 mln lat temu na terenach dzisiejszej Ameryki Północnej. Dinozaury te były roślinożerne, a pokarm zdobywały dzięki silnemu dziobowi. Twarde części roślin miażdżyły za pomocą wielu rzędów ciasno umieszczonych zębów. Nazwa triceratops pochodzi z języka greckiego i w tłumaczeniu oznacza twarz o trzech rogach, co idealnie opisuje wygląd tego rodzaju. Oprócz wspomnianych rogów, z których dwa dłuższe znajdowały się nad oczami, a trzeci na pysku, triceratopsy wyróżniały się dużą kostną kryzą, którą określić można jako kołnierz umiejscowiony z tyłu głowy. Według tradycyjnego poglądu zarówno kryza jak i rogi służyć miały do obrony przed gatunkami drapieżnymi. Późniejsze doniesienia przekierowują ich role bardziej na funkcję reprezentacyjną i pozwalającą na zdobywanie dominacji w grupie.
Budowa
Te dinozaury z rogami potrafiły osiągać imponujące rozmiary. Szacuje się, że ich długość dochodziła nawet do 9 m, były wysokie na 3 m, a ich waga sięgała nawet kilku ton. Patrząc na triceratopsa nie sposób nie zwrócić uwagi na jego czaszkę, która wśród zwierząt lądowych zaliczana jest do najbardziej rozrośniętych. Czaszka to przede wszystkim dziób, baterię zębowe, rogi i kryza. Z racji tego, że triceratops to dinozaur roślinożerny jego dziób był bezzębny, ale bardzo ostry i mocny. Jego zęby również były mocne, a ich ilość zależna była od wielkości dinozaura.
Najbardziej charakterystycznymi elementami budowy dla tego gatunku są bez wątpienia kryza i rogi. Grubość kryzy dochodziła nawet do 6 cm, choć warto zaznaczyć, że nie cała kryza była tej samej grubości. Obrzeża były znacznie masywniejsze niż część przednia. Z kolei rogi, te dłuższe znajdujące się nad oczami, potrafiły osiągać długość nawet 1,2 m. Trzeci róg wyrastający nad nozdrzami był zawsze krótszy.
Porównanie wielkości triceratopsa i człowieka. Fot. wikimedia.org
Oprócz czaszki dinozaur triceratops składał się z torsu, ogona i kończyn. Z nieopublikowanych badań, ale przedstawionych w 2004 roku na konferencji Society of Vertebrate Paleontology i przez P. Larsona uważa się, że brzuch tego gada był bardziej okazały – szerszy i okrąglejszy niż wcześniej sądzono. Ten sam naukowiec zwrócił uwagę również na ogon triceratopsa uznając, że jest on krótszy niż początkowo uważano i skierowany ku dołowi.
Triceratops posiadał cztery kończyny, których ułożenie długo stanowiło pole dyskusji. Początkowo uważano, że przednie kończyny rozstawione były na boki, jednak wersja ta została zmieniona. Dziś uważa się, że triceratopsy przednie nogi miały ułożone dość szeroko i lekko na zewnątrz ale pod tułowiem.
Systematyka triceratopsa
Przez wiele lat odkryto bardzo wiele gatunków dinozaurów, które podzielono na dwie kategorie pod względem układu kości biodrowych. Wyróżniono gatunki gadziomiedniczne, u których budowa miednicy zbliżona jest do tej jak u jaszczurek i gatunki ptasiomiedniczne, gdzie jak sama nazwa wskazuje miednica miała budowę jak u ptaków. Gadziomiednicznee to dwie podstawowe grupy: Theropoda, czyli dinozaury drapieżne i Sauropodomorpha, czyli jaszczurostope.
Do dinozaurów ptasiomiednicznych należą m.in. iguanodonty, hadrozaury, ankylozaury, stegozaury, ceratopsy. Reprezentantem ostatniej grypy jest właśnie Triceratops. Dokładne określenie miejsca triceratopsa w rodzinie Ceratopsidae nie należało do najłatwiejszych i przez długie lata stanowiło temat dyskusji. Przeprowadzone badania w 1990 roku przez Petera Dodsona i badanie z 1993 roku, które wykorzystało technikę morfometryczną pozwalającą na systematyczny pomiar podobieństw kształtu czaszek przyczyniły się do umocnienia istniejącej tezy, że triceratopsy to rodzina Ceratopsidae oraz podrodzina Chasmosaurinae.
Paleontologia
Charakterystyka i budowa triceratopsa to jedna sprawa, a określenie jego ewolucji to zupełnie co innego. Jego ewolucyjny rozwój przez wiele lat pozostawał nieodkryty. Dopiero badania prowadzone w późniejszych latach dziewięćdziesiątych XX wieku przyczyniły się do poznania początków nie tylko triceratopsa, ale całej grupy dinozaurów rogatych. Uznaje się, że ten dinozaur roślinożerny wywodzi się od chasmozaura panującego na Ziemi 5 mln lat przed triceratopsem. Triceratops należy do Triceratopsini, czyli do grupy najbardziej zaawansowanych chasmozaurynów.
Wątpliwą kwestią jest jego stadny tryb życia. Przyjęło się przekonanie, że zwierzęta te żyły w stadzie choć nie ma na to niewątpliwych dowodów. Ponadto uważa się, że zarówno kryza jak i rogi służyły do termoregulacji. Wielkość kryzy, a także jej ukrwienie najprawdopodobniej stabilizowały temperaturę ciała. Kryzie przypisywana jest jeszcze jedna rola, a mianowicie funkcja akustyczna. Choć sam naukowiec Anton uważa, że potrzebnych jest więcej badań, jego hipoteza głosi, że kryza pozwalała zarówno na komunikację z innymi osobnikami znajdującymi na w dużej odległości jak i na odkrycie znajdujących się niedaleko zagrożeń w postaci drapieżników. Kwestiami mającymi pokrycie w dowodach są: walki wewnątrzgatunkowe i obrona przez drapieżnikami. Świadczą o tym rany na czaszkach i ułożenie rogów jak i grubość kryzy. Choć uznaje się triceratopsy za gatunek stosunkowo łagodny, to potrafiły on wykazywać się agresją zwłaszcza w okresie lęgowym.
Zobac również: Tyranozaur Rex
Odkrycie rodzaju
Pierwszą odkrytą skamieniałością, która została przypisana triceratopsowi była para rogów brwiowych. Miało to miejsce w 1887 roku w okolicach Denver. Początkowo znalezisko to zostało zakwalifikowane do innego rodzaju. Dopiero po znalezieniu drugiej i trzeciej najbardziej kompletnej czaszki przez Johna B. Hatchera na terenie Wyoming w 1888 roku, sprawiło, że Otniel C. Marsh zmienił pogląd i określił te okazy jako Triceratops. Części kości i czaszek tego gatunku znajdowano również w Montanie, Dakocie Południowej oraz na terenie Saskatchewan i Albert (kanadyjskie prowincje). Odnalezione przez lata liczne szczątki sprawiły, że podjęto próby określenia i podzielenia gatunków. Obecnie mowa jest o dwóch pewnych gatunkach: T. horridus i T. prorsus.
Model triceratopsa wraz z potomstwem naturalnych rozmiarów w Bałtowskim Parku Jurajskim.
Ciekawostki
Z racji swego charakterystycznego wyglądu dinozaur triceratops często jest wykorzystywany w kulturze. Jego wizerunek obecny jest w filmach, książkach dla dzieci, a nawet w grach komputerowych. W pozycjach dla najmłodszych często triceratops umieszczany jest jako główny wróg tyranozaura. Ponadto ten dinozaur roślinożerny występuje w każdej części Jurrasic Park i w filmie Jurassic World oraz jest bohaterem paradokumentalnego serialu BBC o nazwie Wędrówki z dinozaurami z 1999 roku. Te dinozaury z rogami oraz wiele innych modeli możemy dziś podziwiać w Parku Dinozaurów w Bałtowskim Kompleksie Turystycznym.
Poznaj również inne roślinożerne dinozaury: https://juraparkbaltow.pl/2023/06/05/dinozaury-roslinozerne-przeglad-gatunkow/
