Mozazaur (Mosasaurus) – olbrzymi mięsożerny morski gad z rodziny mozazaurów (Mosasauridae). Z uwagi na swoje drapieżne usposobienie zyskał przydomek „tyranozaura z głębin”. Nazwa mozazaura oznacza dosłownie „jaszczura znad Mozy” (łac. Mosa „Moza”; gr. σαυρος sauros „jaszczurka”), odnosi się ona do miejsca pierwszego odkrycia jego szczątków. Należał on do największych jaszczurek w dziejach. Przyjrzyjmy się mu nieco bliżej!
Budowa mozazaura
Mozazaur był jednym z najpóźniejszych, największych, a przy tym najbardziej zaawansowanych ewolucyjnie przedstawicieli Mosasauridae. Zakres długości mozazaurów liczył od 3 do 17 metrów, zaś wagi od 7 do 15 ton. Najmniejszym znanym mozazaurem był Carinodens belgicus osiągający 3–3,5 metra długości. Prawdopodobnie żył on w płytkich wodach nieopodal brzegu oraz żywił się mięczakami i jeżowcami/ mięczaki i jeżowce. Mosasaurus hoffmanni, największy znany gatunek rodzaju, mierzył ponad 17 m długości, z czego ponad 1,5 metra liczyła sama jego szczęka.
Kształt ciała mozazaurów przypominał ten spotykany u dzisiejszych waranów, był jednak bardziej wydłużony i opływowy. U mozazaurów, w miejscu łap wykształciły się cztery płetwy. Szeroki i długi ogon był siłą napędową, reszta ciała pozostawała w bezruchu. Taki sposób poruszania się przypominać może przedstawicieli węgorzokształtnych lub węży morskich. Jednocześnie, liczne badania dowodzą, że wiele mozazaurów miało duży ogon w kształcie półksiężyca, typowy dla rekinów czy ichtiozaurów. Pysk mozazaura pełen był ostrych, haczykowatych zębów. Ich zadaniem było przetrzymywanie pokarmu, nie zaś jego gryzienie. Dodatkowy zespół zębów, który przebiegał wzdłuż podniebienia, automatycznie zasysał ofiarę do gardła. Zwierzęta w starciu z mozazaurem nie miały żadnych szans.
Masywny ogon pozwalał mozazaurom na rozwijanie olbrzymich prędkości pod wodą, a to z kolei zwiększało skuteczność polowań z zaskoczenia. Szczęka mozazaura, podobnie jak u węży, wyposażona była w elastyczne ścięgna, co pozwalało gadom na swobodne połykanie w całości dużych zdobyczy, jak choćby 7-metrowego rekina. Najwięksi przedstawiciele gatunku z powodzeniem zjadali nawet olbrzymie plezjozaury. Oprócz nich, w diecie mozazaura znajdowały się również morskie ptaki, ryby kostnoszkieletowe oraz mniejsze mozazaury. Mozazaury zwracały części ciała ofiar, których nie były w stanie strawić. Podobnie zachowują się dzisiejsze rekiny.
Jeden z gatunków mozazaurów – Dallazaur. Źródło: Julian Johnson, CC BY-SA 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0>, via Wikimedia Commons
Mozazaur – środowisko występowania
Mozazaury, jak inne gady, oddychały powietrzem atmosferycznym. Jako świetni pływacy, doskonale adaptowali się do ciepłych, płytkich mórz kontynentalnych. Życie w wodzie wymogło na nich przystosowanie w postaci żyworodności.
Z uwagi na specyficzną budowę czaszki, modyfikację kończyn i charakterystyczny sposobów poruszania się, wielu naukowców przyjmuje, że mozazaury i węże mają wspólnych przodków. W 1869 r. zasugerował to jeden z najbardziej znanych wówczas paleontologów świata, Edward Drinker Cope, który włączył mozazaury do nazwanego przez siebie kladu Pythonomorpha. Do hipotezy tej powrócono w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Przeprowadzone badania, które polegały na porównaniu składu izotopu tlenu w zębach z tymi występującymi u ryb wykazały, że mozazaury były w stanie utrzymywać wysoką i stałą temperaturę ciała w ekosystemach oceanicznych od tropików do wód chłodnych. Temperatura ciała oszacowana na 35–39 °C sugeruje z kolei wysokie tempo przemiany materii, jakie jest niezbędna dla drapieżnictwa i szybkiego przemierzania dużych terenów. 16 listopada 2005 badania zamieszczone w Netherlands Journal of Geosciences potwierdziły, że odkryty w tym samym roku Dallasaurus turneri jest ogniwem między wodnymi mozazaurami a lądowymi waranami.
Mozazaur – odkrycia archeologiczne
Mozazaur żył w okresie późnej kredy (ok. 71–65,5 mln lat temu), przede wszystkim na terenach obecnej Europy, Ameryki Północnej i Afryki. Po raz pierwszy jego szczątki znaleziono w kamieniołomie, w którym wydobywano wapień, w okolicach miasta Maastricht nad Doliną Mozy w Holandii w 1778r..
Skamieniałości mozazaurów znaleziono między innymi w: Holandii, Belgii, Francji, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Szwecji, Danii, Hiszpanii, Nowej Zelandii, na wyspie Vega (Antarktyka), Kanadzie, Stanach Zjednoczonych, Meksyku, Peru, Angoli, Japonii, Maroko, Syrii, Jordanii, Izraelu, Egipcie, Brazylii, Rosji, Ukrainie, Azerbejdżanie, Kazachstanie, Turcji, Bułgarii i Chile. Skamieniałości mozazaurów odkryte zostały również w Polsce.
Klasyfikacja
Domena: eukarionty
Królestwo: zwierzęta
Typ: strunowce
Podtyp: kręgowce
Gromada: zauropsydy
Podgromada: diapsydy
Nadrząd: lepidozaury
Rząd: łuskonośne
Rodzina: mozazaury
Rodzaj: mozazaur
Mozazaury nie były typowymi dinozaurami, a lepidozaurami, które wyróżniają zazębiające się łuski. Drapieżniki te wyewoluowały z półwodnych łuskonośnych (dzisiejsze jaszczurki i węże ), a dokładniej od rodziny blisko spokrewnionej z dzisiejszymi waranowatymi we wczesnej kredzie. Mozazaury panowały w późnej kredzie, od turonu do mastrychtu. Po wyginięciu ichtiozaurów i zmniejszeniu liczebności plezjozaurów, stały się dominującymi drapieżnikami na wszystkich oceanach.
Ciekawostki na temat mozazaura
Uważa się, że żaden z drapieżników nie opanował tak dużej części globu, jak mozazaury. Zwierzę zamieszkiwało wszystkie oceany współczesnego świata. Na krótkich dystansach gady te osiągały prędkość rzędu 50 km / h. System wzmacniający dźwięki pozwalał im na odbieranie odbieranie ich ok. 38 razy głośniej. Mozazaury nie były zbyt rodzinne ani towarzyskie, bardzo pilnowały swojego terenu. Większość czasu spędzały w pojedynkę, z innymi przedstawicielami gatunku spotykały się jedynie w okresie godowym. Mozazaury wyczuwały zmiany ciśnienia wody powodowane przez nadpływającą ofiarę.
Mozazaury przedstawione zostały w kulturze popularnej. Samica tego gatunku pojawia się w Jurassic World, jako pierwszy gad morski występujący w serii. W Godzilla: The Series jeden z przedstawicieli gatunku wystąpił w roli potwora z Loch Ness. W serialu telewizyjnym BBC „Sea Monsters” i „Siłach pierwotnych” ukazane je błędnie – jako mające skórę przypominającą krokodylą.
Zobacz też inne gatunki dinozaurów takie jak:
