Pterozaury to prehistoryczne, latające gady, które były pierwszymi aktywnie latającymi kręgowcami oraz największymi zwierzętami latającymi (oczywiście wśród tych odkrytych już przez człowieka!). Naukowcy opisali do tej pory około 60 rodzajów i 120 gatunków pterozaurów, które różnią się wielkością i rozpiętością skrzydeł – najmniejsze miały wielkość współczesnego wróbla, a rozpiętość skrzydeł największych… przekraczała 12 metrów! Pterozaury przez około 150 milionów lat (od późnego triasu do końca kredy) dominowały w powietrzu nad wszystkimi kontynentami.
Czym się charakteryzowały i jak wyglądały pterozaury?
Pterosaur – nazwa i klasyfikacja
Nazwa latających gadów to połączenie dwóch greckich słów: pteron – skrzydło i sauros – jaszczur.
Pterozaury zalicza się do rzędu latających archozaurów, czyli tzw. gadów naczelnych, które żyły w okresie od około 230 do 65,5 miliona lat temu (trias – kreda). Kwestie klasyfikacyjne Pterozaurów są wciąż przedmiotem badań i dyskusji, a wyniki analiz kladystycznych nie dają jasnej odpowiedzi na pytanie czy Pterozaury mogą być prawidłowo określane mianem latających dinozaurów.
Pterozaury najczęściej klasyfikowane są jako archozaury z kladu Avemetatarsalia blisko spokrewnione z dinozauromorfami, ale część badaczy widzi w nich raczej przedstawicieli kladu Archosauriformes nienależących do archozaurów lub wręcz archozauromorfy nienależące do Archosauriformes.
Rząd Pterozaurów dzieli się na dwa podrzędy:
- Rhamphorhynchoidea – pterozaury wcześniejsze, żyjące od późnego triasu do późnej jury, wyróżniające się długimi ogonami i solidnie uzębioną szczęką,
- Pterodactyloidea (znane jako pterodaktyle) – pterozaury późniejsze, żyjące od późnej jury do późnej kredy, charakteryzujące się krótkimi ogonami, częściowo lub całkowicie bezzębnymi szczękami, które kształtem i funkcjonalnością przypominały dziób.
Prehistoryczne gady latające – historia odkryć i gatunki
Pterozaury zostały odkryte w 1784 roku, w niemieckim Solhofen, przez włoskiego uczonego, Cosimo Colliniego. Co ciekawe, badacz był przekonany, że odkrył zwierzęta pływające – dopiero Georges Cuvier, w XIX wieku stwierdził, że Pterozaury były stworzeniami szybującymi. Obecnie większość paleontologów uważa, że Pterozaury były przystosowane do aktywnego lotu, a nie tylko szybowania. Najlepiej zachowane kości Pterozaurów znajdowane są od ponad 30 lat w Araripe Plateau, w Brazylii.
Pterozaury skolonizowały wszystkie kontynenty i żyły dominowały w powietrzu przez około 150 milionów lat. W tym czasie wykształciły rozmaite formy i rozmiary, różniły się również szczegółami anatomii. Jak już wspomniano we wstępie, do dzisiaj odkryto około 60 rodzajów i 120 gatunków pterozaurów.
Oto najciekawsze z nich:
- Dsungaripterus – rozpiętość skrzydeł tego pterozaura wynosiła 3 metry, Dsungaripterusa wyróżniał niezwykły kostny grzebień wzdłuż dzioba oraz długa, wąska, zakrzywiona szczęka – z przodu bezzębna, z tyłu z wielkimi zębami, którymi zgniatał skorupiaki;
- Pteranodon – ciało pterozaura miało 1,8 metra długości, a rozpiętość jego skrzydeł wynosiła ponad 3 razy więcej: około 7,5 metra;
- Pterodactylus – niewielki pterozaur, o rozpiętości skrzydeł od 50 do 75 cm, żył przede wszystkim nad brzegami jezior i żywił się niewielkimi rybami, potrafił latać nisko nad powierzchnią wody i nurkować – podobnie, jak robią to współczesne kaczki czy pelikany; pod żuchwą pterodaktyl miał skórny worek, który służył mu najprawdopodobniej wyłącznie do przenoszenia schwytanych ryb;
- Pterodaustro – średniej wielkości pterozaur, z rozpiętością skrzydeł sięgającą 2 metrów, miał charakterystyczny, bardzo długi i łagodnie zakrzywiony w górę dziób, wypełniony mnóstwem cienkich zębów, których używał do filtrowania pokarmu w płytkiej wodzie;
- Quetzalcoatlus (Kecalkoatl) – pterozaur posiadał skrzydła o rozpiętości około 12 metrów, choć ważył prawdopodobnie około 50 kg, wyróżniała go bardzo długa czaszka i żuchwa o długości nawet 200 cm;
- Rhamphorhynchus – niewielki pterozaur (długość ciała około 1 metr, rozpiętość skrzydeł około 2 metrów), którego znakiem szczególnym był romboidalny płat na końcu ogona (prawdopodobnie pełnił rolę steru i ułatwiał gadowi zmianę kierunku lotu), przedstawiciele gatunku miały znacznie większe mózgi od innych gadów o podobnych rozmiarach oraz znakomity wzrok.
Skrzydlate dinozaury – czy się odżywiały i jak rozmnażały?
Zdecydowana większość pterozaurów była mięsożerna i odżywiała się przede wszystkim rybami, a także kałamarnicami. Późniejsze i mniejsze gady latające najprawdopodobniej polowały również na owady. Paleontolodzy domniemywają również, że najwięksi przedstawiciele pterozaurów nie były aktywnymi myśliwymi i mogły żywić się padliną. Urozmaiceniem diety latających dinozaurów były glony. Pterozaury były zwierzętami jajorodnymi. W północno-wschodniej chińskiej prowincji Liaoning znaleziono doskonale zachowane jajo pterozaura z zarodkiem. Embrion latającego dinozaura miał doskonale rozwinięte skrzydła, co może świadczyć o tym, że małe pterozaury mogły być niezależne od rodziców i zdolne do wykonywania samodzielnych lotów w krótkim czasie po wykluciu.
Modele pterozaurów 1:1 zobacz je na żywo w: park dinozaurów JuraPark w Bałtowie.
