Archeopteryks to najstarszy praptak, który żył 150-145 milionów lat temu w okresie później jury. Najwięcej skamieniałości tego osobnika odkryto w Niemczech, a dokładnie w miejscowości Solnhofen w Bawarii. Jego odnalezienie paleontolodzy określili mianem sensacji, choć do dzisiaj pod wieloma względami ten gad pozostaje zagadką. Po raz pierwszy odkryto bowiem stworzenie, które posiadało cechy zarówno gada, jak i ptaka. Uznano to za ważny dowód ewolucji.
Klasyfikacja
Archeopteryks często nazywany jest kopalnym ptakiem z rzędu Archaeopterygiformes, rodziny Archaeopterygidae i rodzaju Archaeopteryx. Co ciekawe, przez wiele lat uważany był za bezpośredniego przodka współczesnych ptaków, a także jedno z ogniw, które łączono z ewolucją gadów.
Został on przez paleontologów zaliczony do rodzaju późnojurajskiego teropoda. Na podstawie badań przeprowadzonych nad odnalezionymi skamieniałościami i wykonanymi opisami szczątków, badacze wskazują jego przynależność do grupy dinozaurów ewolucyjnie najbliżej związanej z ptakami, czyli „Avialae”.
Sprawdź wpis o innym dinozaurze z rodzaju teropodów – Spinozaur
Etymologia
Na szczątki archeopteryksa natrafiono po raz pierwszy w Bawarii. Bardzo szybko wśród uczonych został on nazwany praptakiem. W języku niemieckim początkowo używano nazwy „Urvögel” – w znaczeniu dosłownym „pierwszy ptak”.
Aktualna nazwa – archeopteryks – pochodzi od połączenia greckich słów „arkhaios” oraz „pteryx”, które oznaczają odpowiednio pradawny/antyczny oraz skrzydło/pióro. Natomiast epitet gatunkowy, „lithographica”, nawiązuje do łupków litograficznych, w których znaleziono okazy archeopteryksa.
Model archeopteryksa w Oksfordzkim Muzeum Historii Naturalnej Fot. Wikipedia.org
Budowa
Archeopteryks przypominał wyglądem kruka. Warto jednak zaznaczyć, że wykazywał on wiele cech, które łączyły go z dinozaurami. Jego znakiem szczególnym był ogon, bardzo długi w stosunku do reszty ciała. Do tego dość długie skrzydła zakończone trzema palcami o ostrych pazurach.
Opis czaszki wskazuje, że archeopteryks miał trójkątny boczny profil z długim, niskim pyskiem, zakończonym dziobem i głębokim regionem oczodołowym. Z kolei szczękę wypełniały niewielkie, stożkowate zęby. Co ciekawe, mózg tych gadów był większy niż dinozaurów żyjących w tym samym okresie.
Na skrzydłach oraz ogonie archeopteryks posiadał asymetryczne pióra. To właśnie dzięki temu zwierzę mogło być zdolne do lotu. Niestety, wieloletnie badania na żadnym poziomie tego nie potwierdziły. Udało się natomiast określić kolor piór. Dzięki zastosowaniu między innymi analizy rentgenowskiej w 2011 roku potwierdzono, że były całkowicie czarne.
Środowisko życia
Przez wiele lat uważano, że środowisko życia, które było najkorzystniejsze dla tych gadów, to tereny otwarte z nieliczną, niską roślinnością. Jednak badacze nie wykluczają również, że mogły mieszkać na obszarach zalesionych, a nawet wśród laguny. Ponadto archeopteryks mógł prowadzić również nadrzewny styl życia.
Czym żywił się archeopteryks? Na pewno to stworzenie było mięsożerne. Wiele wskazuje na to, że polował na jaszczurki, żuki oraz żaby. Co prawda ostre pazury mogły mu umożliwiać atakowanie innych zwierząt, ale wybierał on znacznie mniejsze osobniki, które mógł bez trudu zabijać dziobem.
Historia odkryć
Pierwsze szczątki tego gada odkryto w II połowie XIX wieku, a dokładnie w 1860 roku. W Niemczach natrafiono na pojedyncze pióro. Rok później znaleziono skamieliny, ale niestety szczątki pozbawione były głowy. Kolejne odkrycia, między innymi z 1863 roku, umożliwiły skompletowanie i opisanie pierwszego pełnego szkieletu.
Przez kolejne lata paleontolodzy natrafiali na kolejne skamieliny, włącznie do 1991 roku. Do dzisiaj potwierdzono odnalezienie dwustu okazów. Warto podkreślić, że wszystkie odkryte skamieniałości archeopteryksa pochodzą z tego samego obszaru, czyli doliny rzeki Altmuehl na terenie Niemiec.
Jak na jeden gatunek to spora ilość okazów. Jednak ostatnie badania prowadzone pod kierownictwem Olivera Rauhuta z Ludwig-Maximilians-Universitaet w Monachium dowiodły, że pierwsze szczątki z 1861 roku nie należą do tej samej grupy.
Cały czas prowadzone są szczegółowe badania. W dalszym ciągu paleontolodzy wyodrębniają kolejne gatunki, a nawet rodzaje. Aktualnie potwierdzono oficjalnie istnienie jedenastu okazów archepteryksa.
