Eoraptor to pierwszy odkryty i jednocześnie najstarszy znany dziś dinozaur. Był to dość prymitywny, niewielki dinozaur gadziomiedniczny. Ważył około 10 kilogramów, miał pół metra długości i 1 metr wysokości.
Jego nazwa składa się z dwóch wyrazów: greckiego eos, czyli „świt”, co odnosi się do jego wczesnej, prymitywnej formy oraz wczesnego występowania, a także łacińskiego raptor, raptoris, czyli „złodziej, grabieżca” i rapere, czyli „wykorzystać, złapać”, co wskazuje na jego drapieżność i możliwość chwytania łapami.
Naukowcy do dziś spierają się o jego klasyfikację. Ze względu na specyficzne cechy można go zaliczyć zarówno do teropodów, jak i zauropodomorfów, choć obecnie bardziej skłaniają się ku drugiej hipotezie.
Budowa
Eoraptor ogólną budową szkieletu i rozmiarami przypominał ostatniego wspólnego przodka wszystkich dinozaurów. Miał jednak nietypowe dla innych osobników uzębienie heterodontyczne oraz posiadał zęby na kości podniebiennej.
Eoraptor miał 4 zęby w przedszczęce, 18 zębów w szczęce, a całe uzębienie podobne do Herrerazaura. Posiadał także czaszkę z dużymi oczodołami.
Jego kończyny przednie były zakończone chwytnymi dłońmi z pięcioma palcami, z czego trzy były dłuższe i posiadały ostre pazury, które prawdopodobnie umożliwiały chwytanie i przytrzymywanie zdobyczy.
Kończyny górne były o połowę mniejsze niż kończyny dolne, co wskazuje na dwunożność eoraptora. Długie, silne i smukłe nogi zapewniały mu dużą zwinność oraz szybkość i tym samym dawały przewagę nad konkurentami. Prawdopodobnie biegał na palcach.
Niestety jego niewielkie wymiary sprawiały, że pomimo zwinności, większe drapieżniki stanowiły duże zagrożenie dla eoraptora.
Wielkość Eoraptora [Marmelad, CC BY-SA 2.5 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5>, via Wikimedia Commons]
Występowanie i środowisko życia
Eoraptor występował około 231 do 228 milionów lat temu, w późnym triasie, w zachodniej Gondwanie, czyli na obszarze dzisiejszej Argentyny. Żył wśród innych prymitywnych dinozaurów, między innymi roślinożernego Pisanosaurusa czy większego drapieżnika Herrerasaurusa, który mógł być dla niego zagrożeniem.
Pośród nich żyły też inne zwierzęta, na przykład rynchozaury, aetozaury, dicynodonty i potężny rauizuch Sarcosuchus, będący jednocześnie największym drapieżnikiem w ekosystemie.
Tereny zachodniej Gondwany w późnym triasie charakteryzowały się ciepłym i wilgotnym klimatem oraz aktywnością wulkaniczną. Była to porośnięta lasami równina zalewowa, poddawana wahaniom sezonowym, zwłaszcza silnym opadom. Występująca tu roślinność to przede wszystkim paprocie, skrzypy i olbrzymie drzewa iglaste.
Odżywianie
Kształt koron zębowych wskazuje, że eoraptor mógł być wszystkożerny albo całkowicie roślinożerny. Polował głównie na owady, małe bezkręgowce, wczesne cynodonty oraz żywił się niektórymi roślinami.
Wykopaliska i odkrycia
Skamieniałości eoraptora odkryto w formacji Ischigualasto w północno-zachodniej Argentynie, w osadach karnikowych. Odkrycia dokonał Ricard Martinez w 1991 roku, a dwa lata później opisał je Paul Sereno ze współpracownikami.
To właśnie oni sklasyfikowali eoraptora do teropodów ze względu na budowę kończyn. Pogląd ten podzielał także Novas czy Rauhut. Niemniej nowsze analizy sugerują, że nie był on teropodem, lecz bazalnym dinozaurem gadziomiedniczym.
Z kolei Nicholas Fraser i jego współpracownicy w ogóle nie zakwalifikowali go jako dinozaura, ale przypisali do szerszego kladu Dinosauriformes. W 2011 roku Martinez i jego współpracownicy odkryli natomiast, że eoraptor nie wykazuje wielu cech zaawansowanych, typowych dla teropodów.
Dodatkowo znaleźli w jego czaszce specjalizacje charakterystyczne dla zauropodomorfów. Były to: powiększony otwór zewnętrznego nozdrza, nieco cofnięty pierwszy ząb kości zębowej oraz smukły wyrostek na stronie brzusznej kości łuskowej.
Powyższa analiza uwiarygodniła hipotezę o przynależności eoraptora do zauropodomorfów.
Powyższe odkrycia były możliwe ze względu na odnalezienie wielu szczątków eoraptora. Materiał kopalny, holotyp PVSJ 512 to prawie kompletny szkielet, któremu brakuje jedynie tylnych kręgów ogonowych.
Skamielinę po raz pierwszy można było obejrzeć w Chicago, a następnie wróciła do San Juan w Argentynie i została wystawiona w Muzeum Nauk Przyrodniczych.
