Dzieje Ziemi są podzielone na eony, które z kolei pogrupowane są w ery. Każdą erę można opisać jako okres unikalnych cech i zdarzeń geologicznych, klimatycznych i biologicznych.
Poznaj podział, który umożliwia zrozumienie ewolucji naszej planety na przestrzeni setek milionów lat. Opisaliśmy poszczególne ery z podziałek na charakterystyczne okresy, tworząc kompleksową chronologię dziejów Ziemi.
Podział dziejów ziemi na poszczególne epoki geologiczne
Badaniem historii Ziemi zajmują się naukowcy z dziedziny geologii, paleontologii, paleoklimatologii, geochronologii i innych pokrewnych dziedzin. Ci eksperci starają się odkrywać i zrozumieć różnorodne aspekty ewolucji naszej planety, analizując skamieniałości, skład chemiczny skał, osady, a także ślady klimatyczne i tektoniczne.
Historia geologiczna Ziemi dzieli się na kilka głównych “epok”. Pierwszą z nich jest prekambr, obejmujący okres od powstania planety do około 541 milionów lat temu. Następnie paleozoik trwający do około 252 milionów lat temu podzielony na sześć okresów: kambr, ordowik, sylur, dewon, karbon i perm. Paleozoik to czas znacznych zmian klimatycznych, ewolucji życia morskiego i kolonizacji lądu przez rośliny.
Kolejną erą jest mezozoik trwający od 252 do 66 milionów lat temu obejmujący trias, jurę i kredę. To czas, w którym dominowały dinozaury, pojawiły się ssaki i kwiaty.
Ostatnią erą jest kenozoik trwający od 66 milionów lat temu do czasów obecnych, dzielący się na trzy okresy: paleogen, neogen i czwartorzęd. Kenozoik to era, w której rozwijało i wciąż rozwija się życie na naszej planecie, a także zachodzą istotne zmiany klimatyczne i geologiczne mające wpływ na wygląd współczesnych krajobrazów.
Era kenozoiczna (Kenozoik)
Era kenozoiczna to najmłodsza i obecnie trwająca era geologiczna, obejmująca okres od 66 milionów lat temu do czasów współczesnych. Jest podzielona na trzy okresy: paleogen (66 do 23 miliony lat temu), neogen (23 do 2,6 milionów lat temu) oraz czwartorzęd (2,6 miliona lat temu do dzisiaj).
Era kenozoiczna to czas dynamicznych zmian w geologii, klimacie i ewolucji życia na Ziemi. W tym okresie formowały się współczesne krajobrazy i pojawiła się niezwykła różnorodność biologiczna, co miało wpływ na znaną nam obecnie biosferę.
Czwartorzęd — Holocen i Plejstocen
Czwartorzęd to ostatnia z czterech er geologicznych obejmująca okres od 2,6 miliona lat temu do czasów współczesnych. Jest on podzielony na dwa główne okresy: Plejstocen i Holocen.
Plejstocen — okres znany z cyklicznych epok lodowcowych mających wpływ na krajobraz i kształtowanie się dzisiejszych form terenowych. W tym czasie zaczęli rozwijać się ludzie prehistoryczni oraz wielkie ssaki, takie jak mamuty.
Holocen — obejmuje ostatnie 11,7 tysiąca lat i jest okresem, w którym ludzkość przeszła od stylu życia zbieracko-łowieckiego do rolniczego, a później miejskiego. To również czas, w którym ludzkość miała znaczący wpływ na środowisko naturalne, doprowadzając do współczesnych wyzwań ekologicznych.
Neogen
Neogen to jedna z dwóch epok okresu kenozoicznego obejmująca okres od około 23 do 2,6 miliona lat temu. Jest podzielona na dwa okresy: miocen i pliocen. W neogenie trwał długi i żmudny proces ewolucji różnych grup ssaków. Istotne zdarzenia geologiczne, takie jak ruchy tektoniczne i formowanie się nowych obszarów lądowych miały niebagatelny wpływ na wygląd naszej planety.
Miocen — trwał proces ochładzania się klimatu, który spowodował ewolucję różnorodnych form życia, zwłaszcza ssaków lądowych i pierwszych hominidów (linia rozwojowa prowadząca do człowieka).
Pliocen — klimat stał się jeszcze bardziej zmienny, a obszary lądowe ulegały transformacjom. Rozwój różnych gatunków ssaków i roślin zachodził także w wodach morskich.
Paleogen
Paleogen to jedna z trzech epok okresu kenozoicznego, którą datuje się na około 66 do 23 milionów lat temu. W tym okresie trwał proces ostatecznego zaniku dinozaurów, a to pierwsze ssaki zaczęły zajmować dominującą rolę na lądzie. Pojawiły się także naczelne rośliny. W morzach rozwijały się różnorodne formy życia morskiego.
Paleocen — rozpoczyna się bezpośrednio po tym, jak dinozaury wymarły, a ssaki zaczęły dominować w ekosystemach. Woda morska ogrzewała się.
Eocen — charakteryzował się dalszym rozwojem ssaków oraz różnorodnością form życia morskiego. Występowały także pierwsze obszary lądowe pokryte trawą.
Oligocen — klimat stopniowo ochładzał się, prowadząc do formowania się lodowców na biegunach. Równocześnie rozwijały się różnorodne grupy ssaków, w tym gatunki przypominające dzisiejsze.
Era mezozoiczna (Mezozoik)
Mezozoik datuje się na około 252 do 66 milionów lat temu. To czas, w którym rozwinęły się i zanikły niektóre z najbardziej fascynujących form życia w historii Ziemi. Ewolucja dinozaurów, pojawienie się ssaków i pierwszych ptaków oraz dramatyczne wydarzenia, takie jak wymieranie kredowe sprawiły, że erę tę uznajemy za niezwykle ważny okres w historii życia na naszej planecie.
Kreda
Kreda trwała od około 145 do 66 milionów lat temu. To jeden z trzech okresów mezozoiku. Na ziemi dominowały dinozaury, w tym takie ikony jak Tyranozaur czy Triceratops. Panowało też ogromne zróżnicowanie form życia, zarówno na lądzie, jak i w morzach. Rozwinęły się rośliny kwiatowe i pierwsze ssaki. To okres, który zakończył się jednym z największych wydarzeń w historii Ziemi — wyginięciem wielu gatunków, w tym również dinozaurów.
Jura
Jura — drugi okres ery mezozoiku. Epokę tę naukowcy datują na około 201 do 145 milionów lat temu. Jest to epoka charakteryzująca się dalszym rozwojem dinozaurów. Te do dzisiaj pobudzające wyobraźnię zwierzęta osiągnęły w Jurze szczyt swojej różnorodności i dominacji. Rozwinęły się różne grupy, takie jak dinozaury mięsożerne, roślinożerne i lotne, w tym gigantyczne zwierzęta jak Brachiozaur czy Triceratops. Pojawiły się także pierwsze ptaki, takie jak Archaeopteryx, którego rozwój był istotnym krokiem w ewolucji lotu. W morzach rozwijały się różnorodne formy życia, między innymi amonity, belemnity i różne gatunki ryb.
Trias
Trias — pierwszy okres mezozoiku datowany jest na około 252 do 201 milionów lat temu. Trias rozpoczął się od poważnych perturbacji w świecie morskim i lądowym po masowym wymieraniu permu. Wymieranie to było bowiem początkiem do pojawienia się nowych form życia. W tym czasie zaczęły dominować gady, a dinozaury stopniowo zastępowały wcześniejsze formy życia. W morzach rozwijały się różnorodne organizmy morskie, a na lądzie pojawiły się pierwsze ssaki.
Era paleozoiczna (Paleozoik)
Era paleozoiczna, trwająca od około 541 do 252 milionów lat temu, dzieli się na sześć głównych okresów: kambr, ordowik, sylur, dewon, karbon i perm. Paleozoik to czas, w którym miały miejsce istotne zdarzenia geologiczne, atmosferyczne i biologiczne, w tym ewolucja życia morskiego i lądowego. Era paleozoiczna była okresem intensywnego rozwoju życia na Ziemi, zwłaszcza w oceanach. Zmiany geologiczne kształtowały także wygląd naszej planety.
Perm
Perm trwający od około 299 do 252 milionów lat temu był ostatni okresem w erze paleozoicznej. W tym czasie rozwijały się pierwotne formy życia, między innymi gady. Pojawiły się także pierwsze ssaki. Z kolei wymieranie permu-triasowe, uważane za jedno z największych wydarzeń w historii Ziemi, spowodowało masowe wymieranie wielu gatunków, w tym trylobitów i wielu gatunków roślin.
Procesy górotwórcze w permie przyczyniły się do formowania się Gór Uralu w Rosji.
Karbon
Karbon datowany na około 359 do 299 milionów to kolejny okres wyróżniany w erze paleozoicznej. Charakteryzował się intensywnym rozwojem roślinności lądowej, zwłaszcza występowaniem olbrzymich bagien i lasów z paproci. Wodne środowiska były zdominowane przez różnorodne formy życia, w tym ryby i małe stawonogi.
W Karbonie zaczęły się formować bogate złoża węgla kopalnego, będące pozostałościami roślin z tamtego okresu. Ponadto rozwijały się pierwotne formy życia morskiego, takie jak ramienionogi i amonity.
W tym czasie kontynenty zbliżyły się do siebie, tworząc superkontynent Pangea.
Dewon
Dewon w erze paleozoicznej trwał mniej więcej od 419 do 359 milionów lat temu. Epoka ta była kontynuacją procesów zapoczątkowanych w okresie syluru, z istotnymi zmianami w geologii, klimacie i ewolucji życia na Ziemi. Przez okres dewonu wciąż rozwijało się życia morskie i lądowe.
Wodne środowiska dewonu były zasiedlone przez różnorodne formy życia, w tym ryby chrzęstnoszkieletowe i kostnoszkieletowe, trylobity, ramienionogi i mięczaki. Pojawiły się także pierwsze rośliny naczyniowe na lądzie zasiedlające brzegi wód, a rozwijające się ryby zaczęły przekształcać się w pierwsze formy czworonogów. To był moment niezwykle istotny w ewolucji życia na lądzie.
W dewonie kończy się jedno z najważniejszych wydarzeń w historii geologicznej, znany jako wymieranie dewońskie. Proces ten miał niebagatelny wpływ na populacje morskie i lądowe.
W dewonie miało miejsce formowanie się Gór Appalachów w Ameryce Północnej.
Sylur
Sylur datuje się na około 443 do 419 milionów lat temu. W tym okresie dochodziło do istotnych zmian w świecie morskim. Rozwinęło się życie na dnie oceanów.
W okresie syluru ewoluowały różnorodne formy życia morskiego, takie jak ramienionogi, trylobity, mięczaki, a także pierwsze ryby kostnoszkieletowe. W tym czasie pojawiły się także pierwsze rośliny naczyniowe na lądzie, kolonizujące brzegi wód.
Rozwijające się formy życia morskiego odgrywały ważną rolę w kształtowaniu się oceanicznych ekosystemów. Na lądzie zaczęły się pojawiać pierwsze organizmy roślinne, otwierając drogę dla przyszłych zmian w kolonizacji lądów.
Procesy górotwórcze w sylurze miały wpływ na formowanie się Gór Apenińskich we współczesnej Italii.
Ordowik
Ordowik trwający od około 485 do 443 milionów lat temu okres ery paleozoicznej. W okresie ordowiku cały czas miał miejsce proces ewolucji organizmów morskich, takich jak trylobity, ramienionogi i różnorodne formy mięczaków. Pojawiały się pierwsze skorupiaki i ryby, zaczęły się też rozwijać rafy koralowe.
Klimat był stosunkowo ciepły, a ląd był siedliskiem dla prymitywnych roślin, porostów i bezkręgowców. Okres ten zakończył się wymieraniem ordowickim, które miało wpływ na różnorodność życia morskiego.
W tym okresie miała miejsce także orogeneza kaledońska, tworząca Góry Kaledońskie w północnej części współczesnej Europy.
Kambr
Kambr – pierwszy okres ery paleozoicznej. Trwał od około 541 do 485 milionów lat temu. Jest to epoka uznawana za okres “eksplozji życia”, ponieważ pojawiła się ogromna różnorodność form życia, znacznie rozszerzając zakres organizmów obecnych na naszej planecie. Pojawiły się pierwsze formy życia wielokomórkowego, takie jak trylobity, mięczaki, pierwotniaki, gąbki, a także pierwotne formy roślin i organizmów morskich. Woda oceaniczna była głównym środowiskiem życia z pierwszymi rafami koralowymi.
Kambr to również czas, w którym kontynenty zaczęły się przemieszczać, formując wczesne superkontynenty. Na początku kambru ziemia skupiona była w superkontynencie Pannocja, ale w miarę upływu czasu zaczęły zachodzić procesy rozpadu kontynentów. Pojawiły się pierwsze oznaki życia na lądzie, a atmosfera Ziemi ulegała zmianom.
Okres ten jest niezwykle ważny dla naukowców, chcących zrozumieć ewolucję życia na Ziemi. To właśnie w kambrze gwałtowna radiacja adaptacyjna wprowadziła nowe formy życia i ustanowiła podstawy dla kolejnych okresów geologicznych.
Era proterozoiczna (Proterozoik)
Era proterozoiczna, trwająca od około 2,5 miliarda do 541 milionów lat temu, była jednym z najdłuższych okresów w historii geologicznej Ziemi. Era ta podzielona jest na trzy główne okresy: paleoproterozoik (2,5-1,6 miliarda lat temu), mezoproterozoik (1,6 miliarda – 1 miliard lat temu) i neoproterozoik (1 miliard – 541 milionów lat temu).
Paleoproterozoik:
Wczesny proterozoik to okres, w którym formowały się superkontynenty. Jednym z nich był Kenorland. Procesy zderzeń kontynentów i tworzenia się superkontynentów miały wpływ na formowanie się gór i basenów oceanicznych.
W tym czasie rozwijały się także pierwotne formy życia, takie jak bakterie i glony. W wyniku fotosyntezy bakteryjnej zaczęło gromadzenie się tlenu w atmosferze, co miało ogromne znaczenie dla przyszłego rozwoju życia.
Mezoproterozoik:
W mezoproterozoiku powstał kolejny superkontynent, Rodinia, w wyniku procesów zderzeń kontynentów. Powstały również pierwotne formy życia wielokomórkowego. W tym okresie miały miejsce epoki lodowcowe, związane z gromadzeniem się lodu na powierzchni kontynentów. Te zlodowacenia miały wpływ na kształtowanie się krajobrazu i oceanów.
Neoproterozoik:
Kolejny superkontynent Pannotia powstał właśnie w neoproterozoiku. Procesy górotwórcze i tektoniczne miały dalekosiężne skutki, gdy mówimy o geologii planety.
W neoproterozoiku pojawiła się różnorodność organizmów zwanych fauną ediacarską. Były to jedne z pierwszych form wielokomórkowego życia, jednak ich dokładna natura i związki z dzisiejszymi organizmami są często trudne do zrozumienia.
Era proterozoiczna zakończyła się wydarzeniem zwanym czasami “śnieżną kulą”, czyli okresem zlodowacenia, które miało znaczny wpływ na kształtowanie się gleb, geologii i dalszego rozwoju życia na Ziemi.
Era archaiczna (Archaik)
Okres ten trwał od około 2,5 miliarda do 2 miliardów lat temu. Podczas Ery Archaicznej na Ziemi działo się wiele istotnych rzeczy, choć naukowcy nie zawsze stosują w ich przypadku jednolite terminy.
Podczas Ery Archaicznej atmosfera zaczęła zawierać tlen, ale jego ilość była stosunkowo niewielka. Woda była skondensowana w atmosferze, co sprawiło, że zaczęły formować się morza i oceany.
W Archaiku pojawiły się także prokariotyczne organizmy jednokomórkowe, w tym sinice (niebiesko-zielone algi), które były jednymi z pierwszych organizmów zdolnych do fotosyntezy.
Era Archaiczna to czas, kiedy mogły powstawać pierwsze superkontynenty. Z początku tego okresu pochodzi jedna z pierwszych superkontynentalnych jednostek, Kenorland zwany superkontynentem.
W Erze Archaicznej miały miejsce pierwsze znane zlodowacenia archaiczne. Powstały też skały, takie jak zieleńce, zawierające skamieniałości prokariotycznych organizmów. To właśnie z tej ery pochodzą niektóre z najstarszych dowodów na życie na Ziemi.
Początki Ziemi i życia na planecie – podsumowanie
Poprzez zgłębianie minionych er, odkrywamy, jak organizmy zaczęły ewoluować i przystosowywać się do zmieniających się warunków środowiskowych. Informacje zgromadzone w geologicznych pokładach, takie jak skamieniałości czy ślady klimatyczne, stanowią bogaty szkielet, który pozwala nam odkrywać historię naszej planety.
Rozpoczęcie i zakończenie każdej epoki to punkty zwrotne, które kształtują oblicze Ziemi. Wnikliwa analiza tych okresów pozwala nam nie tylko na odkrywanie fascynujących faktów z przeszłości, ale również na wyciąganie wniosków dotyczących obecnych procesów geologicznych i biologicznych. Poznanie epok geologicznych jest więc niezwykle ważnym elementem ludzkiej wiedzy o Ziemi i wpływa na zrozumienie i szacunek dla dynamicznej historii naszej planety.
