Era kenozoiczna, zwana również erą ssaków, owadów i roślin kwiatowych, to istotny okres w historii życia na Ziemi, rozciągający się od około 66 milionów lat temu do czasów obecnych.
W tym artykule przyjrzymy się charakterystyce tej ery, analizując jej kluczowe cechy, podział na okresy oraz wpływ na rozwój fauny, flory i środowiska, co pozwoli nam lepiej zrozumieć fascynującą historię naszej planety i różnorodność jej życia z ostatnich kilkudziesięciu milionów lat.
Charakterystyka ery kenozoicznej
Era kenozoiczna, trwająca od około 66 milionów lat temu do współczesności, jest kluczowym okresem w historii Ziemi. Nazwa „kenozoik” wywodzi się od greckich słów oznaczających „nowe życie”, co odzwierciedla intensywny rozwój różnorodnych form życia w tej erze. Ssaki i rośliny okrytozalążkowe, czyli kwiatowe, zaczęły odgrywać dominującą rolę w świecie przyrody.
Wymieranie kredowe, które miało miejsce około 66 milionów lat temu, było jednym z charakterystycznych wydarzeń ery kenozoicznej. Po tym masowym wymieraniu, kiedy 3/4 gatunków na Ziemi zniknęło, rozpoczęła się era rozwoju i ewolucji.
Era ta była również geologicznie dynamiczna, ze znaczącymi ruchami tektonicznymi i formowaniem się gór, takich jak: Himalaje, czy Karpaty. Zmiany klimatyczne w tym okresie wpłynęły na rozwój flory i fauny, kształtując różnorodne ekosystemy. Wraz z plejstocenem, ostatnim okresem epoki lodowcowej, ludzkość zaczęła coraz bardziej wpływać na środowisko, co miało długoterminowe konsekwencje dla przyrody i różnorodności biologicznej.
Fauna i flora w kenozoiku
W kenozoiku nastąpił gwałtowny rozwój roślin kwiatowych, dominujących w różnorodnych ekosystemach od lasów deszczowych po stepy i tundry. Wraz z rozwojem owadów zapylających, rośliny te zyskały kluczową rolę w ekosystemach lądowych.
Ewolucja roślin w kenozoiku doprowadziła do różnorodnych strategii przetrwania, jak drzewa liściaste zrzucające liście na zimę. Ekspansja traw i ziół w neogenie miała istotny wpływ na ewolucję zwierząt roślinożernych, specjalizujących się w odżywianiu na otwartych terenach.
W kenozoiku, po wymieraniu kredowym, ssaki stopniowo zaczęły dominować, wypierając dinozaury. Od prymitywnych form, takich jak torbacze i pierwsze łożyskowce, po ogromne ssaki, jak mamuty czy tygrysy szablozębne.
Rozwój fauny kenozoicznej był związany z przemianami środowiska, zmianami klimatycznymi i migracjami. Pojawiły się pierwsze ssaki jajorodne i żyworodne, a także różnorodne gatunki ssaków owadożernych, roślinożernych i drapieżnych.
Kenozoik to także okres rozwoju ptaków, gadów i owadów, które przystosowały się do nowych warunków środowiskowych, tworząc różnorodność biologiczną znaczącą dla historii życia na Ziemi.
Podział kenozoiku na okresy
Kenozoik, trwający od około 66 milionów lat temu do czasów obecnych, dzieli się na trzy główne okresy: paleogen, neogen i czwartorzęd. Każdy z nich charakteryzuje się unikatowymi cechami geologicznymi i biologicznymi, odzwierciedlającymi zmiany środowiskowe i rozwój życia na Ziemi.
Czwartorzęd
Czwartorzęd to najmłodszy okres w erze kenozoicznej, rozpoczynający się około 2,58 miliona lat temu i trwający do czasów współczesnych. Obejmuje on cykle lodowcowe, rozwój współczesnych form życia i dzieli się na dwa główne okresy: plejstocen i holocen.
- Holocen (11 700 lat temu — obecnie) — to obecny okres geologiczny, cechujący się względną stabilizacją klimatu po zakończeniu ostatniego zlodowacenia. Ludzkość rozwija się, wpływając na środowisko poprzez rolnictwo, urbanizację i działalność przemysłową, co przyczynia się do globalnych zmian klimatycznych i utraty bioróżnorodności.
- Plejstocen (2,58 miliona lat temu — 11 700 lat temu) — to okres z cyklicznymi zlodowaceniami i interglacjałami, charakteryzujący się surowym klimatem. Duże lądolody pokrywały półkulę północną. Mimo surowych warunków występowała imponująca różnorodność gatunków. Pojawiły się też gigantyczne ssaki plejstoceńskie, takie jak: mamuty, mastodonty czy szablozębne tygrysy. Homo sapiens zaczął wpływać na ekosystemy.
Neogen
Neogen to epoka kenozoiku trwająca od około 23 do 2,6 miliona lat temu. Dzieli się na dwa okresy: pliocen i miocen.
- Pliocen (5,333 miliona lat temu — 2,58 miliona lat temu) — był okresem, podczas którego kontynuowały się zmiany klimatyczne i geologiczne. Kluczowym wydarzeniem było połączenie Morza Śródziemnego z Oceanem Atlantyckim poprzez powstanie Przesmyku Panamskiego. Te zmiany spowodowały zanik lasów, ekspansję trawożernych kopytnych na lądach oraz ewolucję gatunków zwierząt i roślin, tworząc nowe ekosystemy.
- Miocen (23,03 miliona lat temu — 5,333 miliona lat temu) — w tym okresie miała miejsce intensywna orogeneza, tworząc Alpy, Andy i Himalaje, a także powstało Morze Śródziemne. Na lądach nastąpiło stopniowe stepowienie obszarów, a w oceanach rozwijały się różnorodne formy życia morskiego. W tym okresie powstała także większość obecnych rodzin ptaków i ssaków.
Paleogen
Paleogen składa się z trzech głównych okresów: oligocen, eocen i paleocen. Każdy nich charakteryzował się specyficznymi wydarzeniami geologicznymi i zmianami w świecie przyrody.
- Oligocen (33,9 milionów lat temu — 23,03 miliony lat temu) — to czas intensywnej aktywności wulkanicznej, wpływającej na zmiany klimatyczne. W tym okresie pojawiły się pierwsze jeleniowate, a także zaszły istotne ewolucyjne zmiany, zwłaszcza wśród naczelnych. Środowisko zaczęło przybierać formę bardziej zbliżoną do dzisiejszej, a flora i fauna ulegały dalszym przekształceniom.
- Eocen (56 milionów lat temu — 33,9 miliona lat temu) — to okres rozdzielania się kontynentów Ameryki Północnej od Europy i Ameryki Południowej od Antarktydy, a także pojawienia się nowych gatunków gadów oraz ssaków, w tym pierwszych lemurowatych i wyrakowatych. Zanotowano wzrost różnorodności biologicznej, a klimat sprzyjał rozwojowi lasów. Pojawiły się także pierwsze parzysto- i nieparzystokopytne.
- Paleocen (66 milionów lat temu — 56 milionów lat temu) — to inauguracyjny okres w erze kenozoicznej. Zmiany klimatyczne przyczyniły się do rozszerzenia stref subtropikalnych po regiony polarne. Mimo dominacji gatunków archaicznych z mezozoiku, środowisko to sprzyjało rozwojowi zróżnicowanej fauny i flory.
Kenozoik w Polsce
Era kenozoiczna w Polsce przyniosła złożoną historię geologiczną, obejmującą zmiany klimatyczne i ewolucję fauny oraz flory. Pod wpływem procesów tektonicznych i klimatycznych obszar Polski doświadczał istotnych przekształceń.
W okresie czwartorzędu, zwłaszcza podczas plejstocenu, lądolód skandynawski wielokrotnie pokrywał tereny Polski, kształtując krajobraz. Po ustąpieniu zlodowaceń różnorodne gatunki roślin i zwierząt, w tym ludzie, zasiedliły te tereny, pozostawiając ślady osadnictwa i artefaktów archeologicznych.
W paleogenie Polska miała zróżnicowane strefy klimatyczne, od umiarkowanych do ciepłych. W paleocenie obszary południowej i centralnej Polski zalewane były przez morza, podczas gdy na północy dominowały lądy.
W eocenie i oligocenie procesy tektoniczne i klimatyczne kształtowały krajobraz, z lasami i obszarami stepowymi. W neogenie, zwłaszcza w miocenie, Polska była aktywną strefą wypiętrzania się Karpat, tworząc liczne struktury tektoniczne. Klimat stał się umiarkowany, co sprzyjało bogatej faunie i florze, z różnorodnymi gatunkami ssaków, ptaków i roślin.
Ogółem, kenozoik w Polsce to era istotnych zmian geologicznych, klimatycznych i biologicznych, które wpłynęły na kształtowanie krajobrazu i życie organizmów w Polsce.
Przeczytaj również:
Epoki geologiczne – podział na ery i okresy dziejów ziemi
Mezozoik – co charakteryzuje erę mezozoiczną i na jakie okresy się dzieli?
Paleozoik – czym się charakteryzuje i na jakie dzieli się okresy?
