Ichtiozaur był pływającym dinozaurem, w swoim wyglądzie i zachowaniu przypominającym rekina, jaszczurkę oraz delfina. Nazwa „Ichthyosaurus” oznacza dosłownie „rybi jaszczur” i świetnie pasuje do tych największych dinozaurów wodnych, ponieważ ichtiozaury były drapieżnymi gadami królującymi w morskich głębinach, siejącymi postrach wśród innych wodnych stworzeń.
Budowa ichtiozaura
Ichtiozaury osiągały bardzo zróżnicowane rozmiary. Średnio mierzyły od 2 do 4 metrów długości, ale ich niektóre gatunki były o wiele mniejsze lub o wiele większe. Ciało miały wrzecionowate, bocznie spłaszczone, zakończone doskonale rozwiniętą płetwą ogonową, która swoim kształtem, podobnie jak w przypadku rekinów, przypominała księżyc. To właśnie dzięki tej płetwie ichtiozaury mogły tak szybko się poruszać – prawdopodobnie osiągały prędkość wynoszącą nawet 40 km/h. Pływające dinozaury posiadały również płetwę grzbietową, długie palce i krótkie kończyny. Ich spiczasty, wąski pysk był w kształcie podobny do tego, jaki posiada współczesny delfin lub krokodyl słodkowodny. Szczęki miały uzbrojone w liczne, ostre zęby, za pomocą których łapały zdobycz jak nożyczkami.
Najbardziej charakterystyczną częścią ciała dinozaurów wodnych były oczy, osiągające wielkość średniej piłki i zajmujące niemalże całą powierzchnię mózgoczaszki. Ich zewnętrzna powierzchnia, podobnie jak u ryb, była prawie płaska, co ułatwiało pływanie. Dzięki wielkim oczom ichtiozaury świetnie widziały nawet w ciemnych, głębokich wodach, co miało duże znaczenie szczególnie podczas nocnych polowań i dawało im przewagę nad innymi morskimi stworzeniami.
Pływające dinozaury odbierały fale dźwiękowe za pomocą elementów kostnych, podobnie jak wieloryby, ale budową ciała i zachowaniem przypominały delfiny, na przykład często się wynurzały, aby nabrać powietrza.
Shonisaurus (popularis) – ogromny rybo – jaszczur, należący do rzędu ichtiozaurów.
Środowisko życia pływającego dinozaura
Ichtiozaury żyły w wodzie, prawdopodobnie w stadach, i nigdy nie wychodziły na ląd. Niektóre okazy bardzo głęboko się zanurzały, podobnie jak współczesne walenie. Gdy zostały przypadkowo wyrzucone na ląd poruszały się bardzo niezdarnie, podobnie jak walenie. Były żyworodne i rozmnażały się pod wodą, a młode ichtiozaury rodziły się ogonem naprzód.
Żywiły się rybami oraz szybko pływającymi głowonogami (belemnitami). Większe ichtiozaury były w stanie polować nawet na gady morskie oraz inne dinozaury. Niektóre gatunki pływających dinozaurów odżywiały się małżami, ślimakami bądź skorupiakami. Ich naturalnymi wrogami były rekiny oraz inne ichtiozaury.
Dinozaury wodne występowały we wszystkich wodach.
Odkrycie ichtiozaura
Pierwsze wzmianki o ichtiozaurach pojawiły się pod koniec XVII wieku i dotyczyły pozostałości odnalezionych w Walii. Pierwsze kręgi zostały pokazane w 1708 roku, ale uznano je za pozostałości po Potopie. Kompletny szkielet pływającego dinozaura został odnaleziony w 1811 roku przez znaną brytyjską paleontolog Mary Anning, która odkryła w sumie aż 3 różne gatunki ichtiozaura.
Kolejne wielkie odkrycie największego dinozaura wodnego nastąpiło w 1905 roku podczas wyprawy kierowanej przez Johna C. Merriama z Uniwersytetu Kalifornia. Efektem było odnalezienie aż 25 okazów w centrum Nevady, gdzie w epoce triasu znajdowało się płytkie morze.
W 1991 roku na terenie Kolumbii Brytyjskiej w Kanadzie odnaleziono największy okaz ichtiozaura, mierzący aż 23 metry długości. Przełomowego znaleziska dokonała Elizabeth Nicholls.
W Polsce obecność ichtiozaurów należała do rzadkości, ponieważ jeśli się już pojawiały i ginęły, to padały łupem padlinożerców. Dlatego zwykle znajdowano jedynie pojedyncze kręgi, zęby lub fragmenty szczęk. W 1998 roku w kamieniołomie Morawica niedaleko Kielc odnaleziono skamieniałości czaszki ichtiozaura, który osiągnął 7 metrów długości i żył przed 155 milionami lat.
Szczątki ichtiozaurów znaleziono między innymi na terenie Grenlandii, Chin, Kanady oraz USA.
Skamieniałości ichtiozaura [source: Drow male, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons]
Klasyfikacja ichtiozaura
Ichtiozaury klasyfikowane są jako rząd gadów morskich, które pojawiły się we wczesnym triasie i osiągnęły największe zróżnicowanie w okresie od środkowego triasu do środkowej jury. Dinozaury wodne należą do gromady zauropsydów i podgromady diapsydów.
Ciekawostki dotyczące pływającego dinozaura
- Ichtiozaury bardzo szybko pływały. Prawdopodobnie prędkość ich poruszania się wynosiła aż 40 km/h.
- Pływające dinozaury miały największe do tej pory wśród kręgowców oczy, które osiągały rozmiary małej piłki.
- Ichtiozaury były w stanie utrzymywać wysoką i stałą temperaturę w ekosystemach od tropików do chłodnych wód.
- Liczba zębów ichtiozaura w jednej szczęce mogła dochodzić aż do 200.
- Pływający dinozaur występował w całej gamie rozmiarów – najmniejsze ichtiozaury mierzyły kilkadziesiąt centymetrów, a największe osiągały rozmiary ponad 20 metrów.
- Według szacunków okazy mierzące ok 2,4 metra mogły ważyć około 163-168 kg, natomiast większe mierzące około 4 metrów ważyły prawdopodobnie 930-950 kg.
- Ichtiozaury korzystały ze zmysłu powonienia, nawet pod wodą.
