T-Rex – podstawowe informacje
Tyranozaur (łac. Tyrannosaurus rex) – potocznie nazywany T-Rex. Pierwsze jego szczątki odnalezione zostały przez paleontologa Barnuma Browna w 1902 roku w Montanie. Nazwa dinozaura, podobnie zresztą jak w przypadku pozostałych przedstawicieli gatunku, wywodzi się ze starożytnej greki. Tyrannosaurus Rex przetłumaczyć można jako „jaszczur tyran”. Zwierzę nazwę zawdzięcza swojemu szkieletowi, największemu ze znalezionych w tamtych czasach, mierzącemu 5,5 metra wysokości i 14 metrów długości. Jego stopa miała aż 40 centymetrów.
Ważący ponad 8 ton, biegający z prędkością 32 km/h i mający pełną 18-centymetrowych zębów paszczę stał się jednym z najpopularniejszych dinozaurów, jakie kiedykolwiek zamieszkiwały naszą planetę. Dzięki imponującej budowie, tyranozaur cieszył się mianem najgroźniejszego i najbardziej krwiożerczego gada swoich czasów. Przydomek T-Rex nadał mu geolog Fairfield Osborne kilka lat po odkryciu skamieniałości dinozaura.
Tyranozaur Rex w Bałtowie.
Klasyfikacja tyranozaura
Tyranozaur Rex zaliczany jest do nadrodziny tyranozauroidów (Tyrannosauroidea), rodziny tyranozaurów (Tyrannosauridae) i podrodziny Tyrannosaurinae. Do tej samej podrodziny należały także takie gatunki dinozaurów, jak północnoamerykański rodzaj daspletozaur i azjatycki tarbozaur. Oba z nich przez niektórych naukowców utożsamiane były z tyranozaurem. Z kolei w 1985 roku Chatterjee w 1985 zasugerował, że tyranozaury mogą być potomkami rauizuchów. Według nowszych analiz tyranozaury przynależą do celurozaurów. Tyranozaur Rex zamieszkiwał tereny Ameryki Północnej (Stany Zjednoczone i Kanadę). Żył w okresie tak zwanej późnej kredy, czyli mniej więcej od 68 do 66 milionów lat temu. Zajmował obszary leśne, nad rzekami i na dużych terenach otwartych. Korzystny był dla niego klimat łagodny. Był jednym z ostatnich dinozaurów. Wyginął w trakcie wielkiego wymierania, które zakończyło erę mezozoiczną.
Paleobiologia
Tak jak w przypadku wielu innych dinozaurów, znanych wyłącznie dzięki odkrytym skamieniałościom, wiele zagadnień związanych z biologią tyranozaura pozostaje wciąż niejasnych. Dotyczy to zarówno fizjologii, ubarwienia czy zachowania T-Rexa. Mimo to, odkryte w ostatnich latach okazy, pozwalają na wysnucie hipotez dotyczących metabolizmu, biomechaniki czy szybkości wzrostu tych zwierząt.
Budowa T-Rexa
Pod względem budowy, T-Rex przypominał swoich krewnych. Był od nich jednak bardziej „ekstremalny” – większy i cięższy. Przyjrzyjmy się nieco bliżej kluczowym aspektom budowy tyranozaura. Mózg i zmysły Tyranozaura wyróżniała długa, sięgająca nawet 1,5 metra głowa, osadzona na dość giętkiej szyi. Mózg zwierzęcia był długi i wąski, a przy tym świetnie wykształcony. Doskonale rozwinięte było u niego zwłaszcza kresomózgowie, czyli obszar odpowiedzialny za planowanie działań i jednocześnie funkcjonowanie mięśni. To czyniło z T-Rexa doskonałego myśliwego.
Tyrannosaurus rex holotype specimen at the Carnegie Museum of Natural History, Pittsburgh Fot. Wikipedia.org
Posiadał on również bardzo dobrze rozwinięte zmysły słuchu, wzroku i węchu. Na uwagę zasługuje zwłaszcza ostatni z nich – węch, niezwykle czuły, wynikający z olbrzymich komór węchowych. Nozdrza, oddalone od siebie o 25 cm, umożliwiały dinozaurowi kierunkowe lokalizowanie potencjalnych ofiar. Uważa się, że węch T-Rexa był najlepiej rozwinięty wśród wszystkich zwierząt, które kiedykolwiek zamieszkiwały ziemię. Porównuje się, że skuteczność jego węchu stokrotnie przewyższa zdolności najlepszych psów myśliwskich. Imponujący jest też wzrok T-Rexa, pozwalający my dostrzec ofiarę z odległości aż 6 kilometrów! Szczęki – w parze z ogromnymi rozmiarami tyranozaura idzie też siła jego szczęk. Szeroka i mocniej zbudowana w porównaniu z innymi tyranozaurydami szczęka, mieściła w sobie wyjątkowo silne mięśnie oraz szereg długich i ostrych zębów o długości kilkunastu centymetrów.
Ich stożkowaty kształt umożliwiał dinozaurowi swobodne chwytanie i nagryzanie ofiary. Dzięki dużej i silnej głowie T-Rex odrywał następnie i zjadał ogromne kawały mięsa. Nawet w przypadku wyłamania zęba, na jego miejscu szybko pojawiały się nowy. Zgodnie z badaniami, przeprowadzonymi w 2012 roku przez naukowców Batesa i Falkinghama, tyranozaur był zdolny do zaciskania szczęk z siłą ok. 44 940 Newtonów dla ostatniego zęba i 24 575 Newtonów dla zębów przednich. Dla porównania, siła nacisku szczęk rekina żarłacza białego wynosi „jedyne” 18 000 Newtonów.
Kończyny T-Rexa wyróżniały niezwykle krótkie kończyny przednie, zakończone dwoma palcami. Do dziś naukowcy zastanawiają się, jakie zastosowanie mogły mieć tak krótkie kończyny. Sama głowa i tułów zwierzęcia były masywne. Skóra – skóra tyranozaura pokryta była okrągłymi łuskami. Jak przekonują naukowcy, tyranozauroidy wyewoluowały z opierzonych przodków. Z czasem doszło u nich jednak do zaniku piór i ich zastąpienia przez łuski. Najprawdopodobniej pióra, o ile w ogóle występowały u T-Rexa, mogły pokrywać jedynie jego grzbiet.
Termoregulacja
Przez długi czas tyranozaura klasyfikowanego jako zwierzę zmiennocieplne o typowym dla gadów metabolizmie. Fakt zmiennocieplności podważany był przez naukowców, takich jak Robert Bakker i John Ostrom. W latach tak zwanego „renesansu dinozaurów”, trwającego od późnych lat 60. XX wieku, uznali oni T-Rexa za zwierzę ciepłokrwiste, zdolne do regulacji temperatury własnego ciała. Hipotezę te potwierdzają liczne badania, polegające na porównaniu T-Rexa z ptakami i ssakami.
Poruszanie się tyranozaurów
T-Rex, podobnie jak inne mięsożerne dinozaury, poruszał się w pozycji na wpół wyprostowanej i na dwóch tylnych kończynach. Wyjątkowy był też jego ogon, równoważący niezwykle ciężką przednią część ciała. Spełniał on również dodatkową funkcję – pozwalał tyranozaurowi na szybkie przemieszczanie się. Współczesne obliczenia wskazują, że prędkość, jaką osiągał, wynosiła nawet 40 kilometrów na godzinę. Przydatne były mu w tym mocno umięśnione kończyny tylne.
Ślady
Pierwszy odcisk stopy T-Rexa znaleziono w Philmont w stanie Nowy Meksyk w 1983 roku. Wymiary śladu, pozostawionego na porośniętym roślinnością i bagnistym gruncie, to 83 cm długości i 73 cm szerokości. Kolejny odcisk stopy, który mógł pozostawić tyranozaur, odkrył 2007 brytyjski paleontolog Phil Manning. Ślad mierzył 76 cm długości.
Odcisk stopy Tyranozaura. Fot. Wikipedia.org
Czym żywiły się tyranozaury?
Piłowane na brzegach, mające stożkowaty kształt zęby tyranozaury pomagały mu w chwytaniu i nadgryzaniu mięsa, odrywanego silnym szarpnięciem głowy. T-Rex nie tylko jednak polował – jak dziś wiadomo, nie gardził też padliną, czyli znalezionymi martwymi zwierzętami. Zdaniem niektórych naukowców, to właśnie padlina stanowiła większość pokarmu tyranozaura. Jednorazowo mógł zjeść on nawet 200 kg mięsa. Potężny posiłek starczył mu wtedy na kilka dni.
Tyranozaur a inne dinozaury
Choć mianem tyranozaura określa się przede wszystkim znanego powszechnie T-Rexa, to nie był on jedynym przedstawicielem tego gatunku. Jego kuzynem, który żył w podobnym czasie, był tarbozaur. Wbrew obiegowej opinii, tyranozaur nie był też największym z dinozaurów mięsożernych. Pod względem wielkości przewyższał go choćby spinozaur. Duże drapieżne gady żyły także przed erą późnej kredy, czego dowodzą skamieliny południowoamerykańskiego giganotozaura czy afrykańskiego karcharodontozaura.
Porównanie Tranozaura rexa, innych wielkich dinozaurów (m.in. Spinozaura) oraz człowieka.
Ciekawostki o tyranozaurach
Czy wiesz, że T-Rex był samotnikiem? Łączył się w pary wyłącznie w okresie godowym.
Wizerunek tyranozaura znalazł się nawet na… znaczkach pocztowych. Poczta Polska 5 marca 1965 wyemitowała w serii Zwierzęta Prehistoryczne znaczek przedstawiający tyranozaura o nominale 6,50 zł. Autorem projektu znaczka był Andrzej Heidrich.
Na obszarze południowych Chin odkryto szczątki dinozaura, którego za sprawą wyjątkowo długiego pyska nazwano Pinokio Rex. Zdaniem paleontologów, zwierzę należało do tej samej rodziny, co T-Rex.
Tyranozaur żył prawdopodobnie w grupach rodzinnych.
