Dinozaury, rodzaje i nie tylko

Najstarsze dinozaury pojawiły się mniej więcej w połowie triasu, czyli pierwszego z trzech okresów ery mezozoicznej. Większość lądów na naszej planecie tworzyło wtedy jeden olbrzymi superkontynent – Pangeę – otoczony wszechoceanem. Poprzedni okres w dziejach Ziemi, perm, zakończył się wielkim wymieraniem – z powierzchni naszej planty zniknęła wtedy większość gatunków zwierząt. Trzeba było aż 10 milionów lat, żeby w świecie zwierząt zagościła bioróżnorodność. Początkowo dinozaury stanowiły margines w środowisku zdominowanym przez inne gady. Dopiero kolejne wielkie wymieranie pod koniec triasu sprawiło, że główni konkurenci dinozaurów wyginęli i zwierzęta te mogły zacząć swobodnie się rozwijać.

Za przodków dinozaurów uznaje się małe, smukłe gady z grupy gadów naczelnych. Stały one i chodziły tak jak ptaki i ssaki – na wyprostowanych, ustawionych pionowo pod tułowiem kończynach, co odróżniało je od innych gadów, jaszczurek czy krokodyli. Jaszczurki chodzą na szeroko rozstawionych kończynach, co nie gwarantuje dobrego podpierania całego ciała, szorują więc brzuchami po ziemi.

Krokodyle mają kończyny nieco bardziej wyprostowane, ale to właśnie dinozaury poruszały się na wyprostowanych nogach. Jeśli wydaje wam się, iż z uwagi na fakt, że te niezwykłe gady żyły baaardzo dawno (pojawiły się ok. 235 milionów lat temu) na pewno były one prymitywne, jesteście w błędzie! 170 milionów lat, podczas których królowały na naszej planecie, to wystarczający okres czasu, żeby, dzięki procesom ewolucyjnym, kości, mięśnie i narządy wewnętrzne dinozaurów doskonale przystosowały się do różnorodnych warunków życia.

dinozaury-allozaur

Klasyfikacja dinozaurów

Zróżnicowanie dinozaurów było ogromne. Podział na mięsożerne, roślinożerne i wszystkożerne nie jest wystarczający

Dwa główne rzędy dinozaurów to gadziomiedniczne i ptasiomiedniczne.

Dinozaury gadziomiedniczne

Pierwsze mają miednicę zbliżoną budową do miednicy jaszczurek. Do dinozaurów gadziomiednicznych zaliczamy teropody i zauropodomorfy. Te pierwsze, to niemal wyłącznie drapieżnicy, poruszający się na tylnych kończynach. Znajdziemy wśród nich i małe opierzone zwierzątka i olbrzyma o nazwie Tyrannosaurus rex. Z kolei zauropodomorfy, czyli zauropody oraz ich przodkowie prozauropody, to ogromne stworzenia poruszające się na czterech kończynach, mające długie szyje i – dla utrzymania równowagi – równie długie ogony. Wszystkie były roślinożerne, jak jeden z najbardziej znanych “smoków” wszechczasów – diplodok.

Dinozaury ptasiomiedniczne

Drugie mają miednicę przypominającą budową ptasią oraz dzioby osadzone na specyficznie zbudowanych szczękach. Żeby było zabawniej, ptaki – potomkowie dinozaurów, pochodzą od dinozaurów gadziomiednicznych. Podział dinozaurów ptasiomiednicznych jest nieco bardziej skomplikowany niż gadziomiednicznych. Odnajdujemy tu marginocefale, a wśród nich:

  • pachycefalozaury (z niesamowicie ukształtowanymi czaszkami oraz głowami pełnymi kostnych narośli)
  • i ceratopsy (z rogami i kryzami wokół głów, jak znany wszystkim triceratops).

Obok marginocefali mamy tyreofory, a wśród nich:

  • stegozaury (z charakterystycznymi płytami na grzbiecie i ogonie)
  • i ankylozaury (opancerzone i z maczugą na końcu ogona).

Osobną grupę stanowią ornitopody ze szczękami wyposażonymi w setki zębów służących do rozdrabniania roślinnego pokarmu.

Jak dotąd paleontolodzy odnaleźli szczątki ponad 800 różnych gatunków dinozaurów, ale to najprawdopodobniej tylko niewielki ułamek liczby tych najniezwyklejszych zwierząt, jakie kiedykolwiek stąpały po ziemi.

Era mezozoiczna zakończyła się – a jakże… – wielkim wymieraniem. Nieptasie dinozaury zniknęły z powierzchni ziemi. Nie zniknęły jednak z pola zainteresowań naukowców. Wciąż są też jednym z głównych tematów naszej wyobraźni.

dinozaury-triceratops

Wybrane rodzaje gadów mezozoicznych

Niektóre z powyższych dinozaurów zobaczysz w parku dinozarów JuraPark.